شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت‌الاسلام سید محمد مرتضوی – بخش دهم
در طول ماه مبارک رمضان، شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت الاسلام سید محمد مرتضوی، از برنامه های روزانه سایت میباشد. در قسمت‌های قبلی ضمن ارائه مقدمه، مفاهیم اخلاق و ایمان، یقین، نیت و اخلاص را بررسی کردیم و همچنین در باب اظهار بی‌نیازی و نحوه درخواست روزی خواندیم. در این بخش و در ادامه نیایش، به توضیح درباره کیفیت و نحوه عبادت و فخر نفروختن به انجام آن، میپردازیم.
وَ أَعِزَّنِی وَ لَا تَبْتَلِینِّی بِالْکبْرِ
عزیز به معنی بلندمرتبه؛ و یا کسی که درمانده و ذلیل نیست. ابتلا به معنی آزمون و امتحان است که در زمان آسایش و رفاه صورت میگیرد بدین معنی که انسان گاهی چه میزان شاکر و سپاسگزار است و گاهی هنگام دشواری و مصائب که چه میزان صبر و شکیبایی دارد و در عین حال شاکر است. «کِبر» یا تکبر، اظهار شکوه و عظمت را میگویند که یکی از رذائل اخلاقی است. بنا بر گفته برخی اندیشمندان: تکبر زمانی پدید می‌آید که انسان دچار توهم گردد و خود را بالاتر از دیگران فرض کند و آن را اظهار نماید که معمولا از جهالت بشر نسبت به خویش ناشی میشود در حالی که عزت از معرفت انسان نسبت به ارزش وجودی خویش ناشی میشود و از گرامیداشت ریشه میگیرد.
معنی جمله این ست: مرا عزیز بدار و به خود بزرگ بینی دچار مساز.
وَ عَبِّدْنِی لَک وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِی بِالْعُجْبِ
عبادت، مراتب خاکساری از روی اختیار در برابر دیگری است.
برخی گفته‌اند عبادت اقدام به عملی است که موجب رضایت خداوند باشد و عبودیت، خشنودی در برابر افعال خداوندی است.
افساد، تباه نمودن چیزی است به طوری که از حَیّز انتفاع خارج شود.
عُجب، یعنی افتخار کردن به عمل خویش، خواه زیبا یا نا زیبا.
عُجب در عبادت یعنی بزرگ نمودن کار شایسته و بالیدن بدان تا آنچا که خود را از تقصیر تهی ببیند. این عَجب موجب تباهی عبادت است زیرا به منزله حجاب قلب است که موجب میشود انسان نعمت الهی را نادیده انگارد.
علی بن سوید میگوید: از امام رضا (ع) پرسیدم عُجبی که موجب تباهی عمل میشود چیست. فرمود: بنده‌ای که کردار خویش را زیبا ببیند و بر خود ببالد و گمان کند کار خوبی انجام داده و به همین ترتیب است که بنده‌ای به خدا ایمان آورد و بر خدا منّت بگذارد در حالی که خداست باید بر او منّت بگذارد که او را بر ایمان موفق نموده است.
وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَی یدِی الْخَیرَ
یعنی با دستان من برای دیگری خیر و نیکی برسان.
امام باقر (ع) فرمود: إنَّ أحَبَّ عِبادِ اللّه ِ إلَى اللّه ِ عز و جل مَن حَبَّبَ إلَيهِ المَعروفَ ، وحَبَّبَ إلَيهِ فِعالَهُ[1]
ازبندگان محبوب نزد خداوند کسی است که نیکی و انجام آن برایش دوست داشتنی باشد.
وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ
]و عبادتم را[ با منت نهادن تباه مکن
مَحق یعنی کاستی و از میان رفتن برکت. « يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا »[2] یعنی خداوند برکت ربا را از میان میبرد.
«مَنّ» در جایی به کار میرود که کسی که در حق فردی نیکی انجام داده و آن را به رخ او بکشد و فرض کند حقی به گردن او دارد. این گونه رفتار بسیار نکوهیده و موجب بطلان اجر عمل است. در قرآن کریم آمده است:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى[3]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید؛ بخشش‌های خود را با منت و آزار، باطل نکنید.
وَ هَبْ لِی مَعَالِی الْأَخْلَاقِ
و اخلاق والا بر من موهبت فرما.
معالی جمع معلاة از ریشه علّا که به معنی شرافت و برتری است. برآمده است که منظور از «معالی اخلاق» بهترین‌ها و برترین‌ها میباشد.
دانشمندان حوزه اخلاق درباره حسن خلق تعریف‌های مختلفی دارند:
برخی گفته‌اند: گشاده رویی، پرهیز از آزار رسانی و بخشش
برخی گفته‌اند: تحمل صادقانه، پرهیز از تجمل، حب آخرت و بغض دنیا برخی گفته‌اند: نسبت به رفیق خود ستم روا ندارد و به کسی جفا نکند. اگر مظلوم واقع شد ببخشد و اگر مورد امتحان قرار گرفت صبوری کند.
مرحوم سید علی خان مدنی میگوید: همه آنچه که گفته شده است مربوط به آثار حسن خلق است. حقیقت این است که حُسن خلق ملکه‌ای‌ست که باعث میشود اقدام برای انجام عمل شایسته و پرهیز از کارهای ناشایست به آسانی و سهولت صورت گیرد.
از نبی مکرّم اسلام نقل شده: مَا يُوضَعُ فِي مِيزَانِ اِمْرِئٍ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ أَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ اَلْخُلُقِ[4]
در قيامت چيزى برتر از خوش خويى در ترازوى اعمال آدمى نهاده نمى‌شود.
وَ اعْصِمْنِی مِنَ الْفَخْرِ
عصمت به معنی حفاظت و صیانت است.
فخر، بالیدن به شکوه و شرف.
از پیامبر (ص)نقل شده: آفه الحسب الافتخار. اظهار فخر یا فخر فروشی موجب از میان رفتن حسب است. در واقع انسان با این رفتار بر خاندان خویش آسیب میزند. مثلا اگر خاندانش به حُسن خُلق یا شجاعت و سخاوت مشهور بوده‌اند، عُجب و خود بزرگ‌بینی، آن را در معرض نابودی قرار می‌دهد.
[1]. الكافي : 4 / 25 / 3 عن أبي حمزة الثمالي عن الإمام الباقر عليه السلام ، بحار الأنوار : 77 / 152 / 110
[2] . بقره / 276
[3]. بقره / 264
[4]. اصول کافی ج 2 ص 99
* همچنین برای مشاهده قسمت‌های قبلی، می‌توانید از لینک‌های زیر استفاده کنید.
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت اول
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت دوم
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت سوم
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت چهارم
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت پنجم
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت ششم
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت هفتم
