شرح کوتاهی از طرح حمایت از بازگشت نخبگان00 نظر

بخشی از طرح حمایت از بازگشت نخبگان

 

طرح حمایت از بازگشت نخبگان از چهار سال گذشته اجرایی شده و در تازه‌ترین آماری که معاونت نوآوری و تجاری‌سازی فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در صد و سومین جلسه کمیسیون نخبگان و آینده‌ نگاری علم و نوآوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه داده، بازگشت ۱۱۳۶ نخبه ایرانی به کشور گزارش شده است. معاون توسعه مدیریت و منابع بنیاد ملی نخبگان هم ۶ شهریور ماه ۹۷ اعلام کرد، در سه سال گذشته ۱۴۰۰ نفر از نخبه‌های ایرانی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های خارج، به کشور بازگشته‌اند.

مدیر گروه مهاجرت پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف، در عین حال با بیان اینکه هدف از ارائه این آمارها به هیچ وجه توجیه کننده وضع نامطلوب فعلی و یا نفی مشکلات این حوزه و یا این که اعلام شود کشور با معضل مهاجرت نخبگان مواجه نیست، می‌گوید: وقتی درباره بازگشت متخصصان به کشور بحث می‌شود، منظور انکار واقعیات و یا نادیده گرفتن مشکلات گذشته و فعلی نیست، ولی می‌خواهیم بگوییم که علی ‌رغم همه مشکلات تعداد ۱۴۰۰ نفر از دانش‌آموختگان دانشگاه‌های خوب دنیا با بهره‌مندی از حمایت‌های تشویقی معاونت علمی به کشور بازگشته‌اند و فعالیت‌های خوبی را نیز انجام دادند و درصد بسیار کمی از آن‌ها مجدداً از کشور خارج شدند. البته در دنیا موضوع "تبادل مغزها" به جای فرار مغزها مطرح است؛ چراکه امروزه حضور فیزیکی متخصصان در کشورهای مربوط چندان مهم نیست، بلکه ارتباط داشتن و بهره‌مندی از دانش و تجربیات آن‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. صلواتی، نمونه بارز آن را پروفسور سمیعی به عنوان چهره شاخص حوزه مغز و اعصاب می‌داند که در رفت و آمد به کشور خدماتی را به هموطنان ارائه می‌دهد و یادآور می‌شود: نمونه دیگر مریم میزاخانی بود که برای آنکه بتواند مهم‌ترین جایزه حوزه ریاضیات را دریافت کند، لازم بود تا در بهترین دانشگاه‌های دنیا تحصیل کند. وی ادامه داد: بر اساس مطالعات و پیمایش‌هایی که انجام دادیم، مشاهده کردیم که بیشتر متخصصان ایرانی علاقه‌مند به حفظ تعامل و ارتباط و همکاری با ایران هستند، ولی باید یادمان باشد که این تعامل را نباید به حضور فیزیکی آن‌ها در کشور محدود کنیم.

اما و اگرها

محمدرضا رضوان‌طلب، رئیس مرکز جذب اعضای هیئت علمی وزارت علوم درباره نبود برنامه مشخص از سوی وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای اشتغال نخبگان پس از بازگشت، به ظرفیت محدود اشاره و تأکید کرده است سالانه توان جذب حداکثر هزار نفر در هیئت‌های علمی وجود دارد، در حالی که در هر فراخوان جذب هیئت علمی، حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار نفر ثبت‌نام می‌کنند؛ یعنی در مجموع حدود ۲۵ هزار نفر متقاضی جذب در هیئت علمی هستند. اگر ۱۰ هزار نفر از این تعداد را ثبت‌نام کننده تکراری در نظر بگیریم، باز هم ۱۵ هزار متقاضی جدید در سال برای عضویت در هیئت علمی ثبت‌نام می‌کنند.

هرچند سازمان امور اداری و استخدامی کشور با جذب اعضای هیئت علمی در دانشگاه‌های تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری موافق است و معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور اعلام کرده محدودیتی در این زمینه وجود ندارد، اما جایابی شغلی برای نخبگان متقاضی بازگشت و فارغ‌التحصیلان بیکار داخلی با ادامه روند کنونی و اجرای برنامه‌های سنتی ممکن نخواهد بود. چرا که از طرفی ظرفیت محدودی در سازمان‌های دولتی و حتی خصوصی برای اشتغال افراد وجود دارد و از سویی، دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی حاضر به پذیرش هر پیشنهاد شغلی نیستند و به همین دلیل دایره انتخاب محدودتر می‌شود.

می‌توان از تجربیات موفق دیگر کشورها بهره برد و از ظرفیت علمی و تجربی نخبگان برای پیشرفت کشور مخصوصاً در شرایط تحریم استفاده کرد. به‌طور مثال، کشوری مانند هندوستان قراردادهایی با کشورهای اروپایی مثل آلمان امضا کرده و هرساله چند هزار نیروی کار صادر می‌کند. این افراد بعد از چندین سال با کوله‌باری از تجربه و تخصص به زادگاه خود برمی‌گردند؛ اما نگرانی شغلی ندارند و با تأسیس و اداره شرکت‌های خصوصی هم درآمد کافی کسب و هم به چرخه اقتصادی کشور خود کمک می‌کنند. همچنین چین و روسیه، دو ابرقدرت اقتصادی و نظامی شرق در گذشته دانشجویان زیادی به خارج به‌ویژه آمریکا اعزام می‌کردند؛ اما در سال‌های اخیر علاوه بر حمایت از بازگشت نخبگان داخلی، دانشجویان بین‌المللی نیز جذب می‌کنند. نکته جالب ایجاد تحول در بازار کار دو کشور پهناور و پرجمعیت دنیاست که ظرفیت جذب فارغ‌التحصیلان خود و هم دانشجویان دیگر کشورها را با اتکا به اکوسیستم نوآوری و فناوری و فضای استارتاپی فراهم کرده‌اند.

در چنین شرایطی، نیاز به اکوسیستم نوآوری و فناوری بیش از پیش احساس می‌شود؛ اکوسیستمی که با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان شکل می‌گیرد. وقتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، طرح حمایت از بازگشت نخبگان را اجرایی می‌کند، برای مثال باید بازار کارهای استارتاپی را تقویت کرده و مورد حمایت جدی قرار دهد.