مهاجرت نخبگان، زوایای پنهان00 نظر

مرور زوایا و نگاه‌های متفاوت به مهاجرت؛ مهاجرت یک «غربال نخبه‌گزین» است؛ اگر افراد در نقطه‌ای از جهان، توانایی کار و نیروی فکری و جسمی نداشته باشند، هیچ گونه جذبی صورت نخواهد گرفت.

 

در این مقاله قصد داریم تا زوایا و نگاه‌های متفاوتی به مهاجرت را با هم مرور کنیم. تعریفی که تا پیش از این کمتر شنیده شده‌اند و یا کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. دکتر فرهنگ ارشاد، صاحب یکی از این دیدگاه‌هاست: "مهاجرت یک «غربال نخبه‌گزین» است؛ اگر افراد در نقطه‌ای از جهان، توانایی کار و نیروی فکری و جسمی نداشته باشند، هیچ گونه جذبی صورت نخواهد گرفت؛ بنابراین «مهاجرت نخبگان» امری مسلم تلقی می‌شود و اگر هم نخواهیم از کلمه غربال استفاده کنیم، در هر صورت مهاجرت امری گزینشی است و گزینشی بودن مهاجرت یکی از چارچوب‌های نظری مهم برای تبیین مهاجرت به شمار می‌رود؛ گزینشی به آن معنا که مهاجرت، افرادی را برمی‌گزیند و افرادی نیز مهاجرت را برمی‌گزینند. ترکیب مهاجرت نخبگان، با توجه به شرایط، موقعیت، حرفه و تخصص آنان مقداری مسأله‌دار است و مسأله‌داری آن از نظر من نخست به این جهت است که مهاجرت اصولاً نخبه‌گزین است و مهاجرت غیر نخبه وجود ندارد؛ البته بجز آنان که مهاجر تبعی هستند و به دنبال مهاجر اصلی، مهاجرت می‌کنند؛ دوم اینکه اصولاً واژه «نخبه» به خودی خود پروبلماتیک است و نیاز به تعریف دقیق دارد."

 

ردی بر لفظ فرار مغزها

دکتر توحید محرمی در این باره می‌گوید: در بحث «مهاجرت نخبگان» آنچنان قائل به لفظ «فرار مغزها» نیستم. در خلق و ایجاد برخی از واژه‌ها تعمد و انگیزه خاصی وجود دارد که به نفع کشورهای کمتر توسعه یافته نیست. امروزه الگوی مهاجرت‌ها بنا به اهداف و انگیزه مهاجران نسبت به گذشته تغییر کرده است. واقعیت آن است که مهد برخی از علوم، کشور ما نیست؛ بنابراین نباید برای کسانی که می‌خواهند علمی را از سرچشمه بگیرند، ایرادی قائل شویم. موضوع «مهاجرت» در سه حوزه «جامعه مبدأ»، «جامعه مقصد» و «اجتماع مهاجران و خود مهاجر» قابل بررسی است، اما به لحاظ کشورداری، هیچ دولتی به این اندازه منابع ندارد که به آسانی موضوعات گوناگونی را در«مهاجرت» تحت پوشش قرار دهد؛ بنابراین «مهاجرفرستی» و «مهاجرپذیری» باید به صورت هدفمند صورت گیرد؛ چه بسا اگر سیاستگذاری درستی در این موضوع نباشد منابع انسانی و مالی کشور به هدر می‌رود. چرا که اگر دولت آگاهانه و هدفمند به موضوع توجه کند و طبق نیازهای جامعه برنامه‌ریزی نماید، نتیجه بهتری حاصل خواهد شد. نخبگان جامعه و استادان دانشگاهی باید برای جوانانی که با هدف بهبود کیفیت زندگی و کسب مهارت بیشتر می‌خواهند بروند، رفتن امیدوارانه و بازگشت افتخارآمیز را ترسیم کنند؛ نه اینکه این شائبه ایجاد شود که نخبگان به دلیل آنکه در داخل مورد تهدید هستند، از کشور رفته‌اند.مسأله‌ای که باید بر آن تأکید کرد، این است که باید به بحث مهاجرپذیری نخبگان در کشور هم توجه کنیم و موانعی را که در سر این راه وجود دارد، بررسی کنیم؛ به طوری که ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های درونی خودمان را نیز برجسته کنیم.

چرا کشورها تمایل به جذب مهاجران دارند؟

بر اساس اطلاعات موجود درصحنه بین‌الملل برخی از دلایل پذیرش مهاجران توسط کشورهای مهاجرپذیر موارد ذیل می‌تواند باشد:

- هر شخصی به طور متوسط از زمان تولد تا پایان تحصیلات دانشگاهی یک میلیون دلار هزینه دارد که این کشورها با پذیرش هر متخصص تقریباً یک میلیون دلار صرفه‌جویی می‌کنند.

- هر کشور ثروتمند سالانه باید مبلغ مشخصی را به کشورهای فقیر بپردازد (این اصل را یونسکو به اجرا گذاشته است.) اما با پذیرش مهاجر، این مبلغ کم می‌شود و معامله پر سودی برای کشور مهاجرپذیر است.

- در همه سطوح شغلی تمامی افراد متخصص، تحصیل‌کرده و قانونمند هستند. مثلاً در کانادا حتی پیشخدمت‌های رستوران دارای مدارج بالا هستند که این قبیل مسائل موجب ایجاد اعتبار برای کشور در سطح جهانی می‌شود.

- مهاجران در سال‌های اولیه ورود، شهروند درجه دو به حساب می‌آیند و تلاش می‌کنند تا به شهروند درجه یک تبدیل شوند. برای نیل به این مقصد، رعایت قوانین در درجه اول اهمیت است که به مرور زمان تبدیل به عادت می‌شود.

- پول‌های بسیاری اعم از سرمایه‌گذاری و غیره توسط مهاجران وارد کشور می‌شود.

 

خود کمتر بینی!

 متأسفانه باور غلطی بین مردم حتی جمعیت قابل توجهی از تحصیل‌ کردگان وجود دارد؛ هر دانشگاهی فراسوی مرزهای ایران، کیفیتی بالاتر از مراکز آموزش عالی داخل کشور ارائه می‌دهد، در حالی که تمام دانشگاه‌های دنیا سطح آموزش و امکاناتی نظیر هاروارد، آکسفورد، کمبریج،MIT و سوربن را ندارند. نگاهی اجمالی به رتبه‌بندی‌های معتبر شانگهای، سایمگو، تایمز، لایدن و CWUR نشان می‌دهد تعدادی از دانشگاه‌های بزرگ ایران در جایگاهی بالاتر از دانشگاه‌های اروپا و حتی آمریکا قرار دارند.

به‌طور مثال، دانشگاه تهران در رتبه‌بندی وبومتریک، رتبه ۴۱۹ را به خود اختصاص داده؛ اما دانشگاه بیلر آمریکا با بیش از ۱۷۰ سال قدمت در رده‌ای پایین‌تر قرار گرفته است. همچنین در نظام رتبه‌بندی سایمگو، دانشگاه تهران در رتبه ۴۷۶ ایستاده؛ اما دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه ایالتی لوئیزیانا آمریکا، مدرسه عالی نرمال فرانسه و Ewha Womans کره جنوبی از غرب و شرق کره خاکی به رده‌های نازل‌تری اکتفا کرده‌اند.