نقش توسعه انسانی در ایجاد تمدن نوین اسلامی

نقش توسعه انسانی در ایجاد تمدن نوین اسلامی00 نظر

توصیف ماهیت تمدن و نقش آموزش در توسعه انسانی ؛ گزیده ای از صحبت‌های خانم دکتر مهاجرانی در سیزدهمین همایش سالانه اساتید و دانشجویان ایرانی خارج از کشور

دکتر مهاجرانی؛ رئیس مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و پژوهشگران جوان

تحولات و صعود و سقوط تمدن‌ها، تابع ضوابط و مقررات مشخصی است. بررسی چرخه عمر تمدن‌های نابودشده نشان‌دهنده سه مرحله صعود – غرور - افول است. غرور در کمین اشخاص باهوش است و امپراطوری روم باستان نیز دقیقا به همین دلیل دچار افول شد.

تمدن به‌مثابه یک سیستم پیچیده و پویا است که در آن، نقش زیرسیستم‌ها و درهم‌پیچیدگی آنها و تاثیر آنها بر یکدیگر و اثر کلیدی نیروی انسانی به‌عنوان سازنده و بهره‌بردار از همه زیرسیستم‌ها قابل توجه است. بر این اساس می‌توان تمدن را به‌صورت سبک زندگی مجموعه‌ای از انسان‌ها که در یک دوره تاریخی در یک منطقه جغرافیایی زندگی می‌کنند و اهداف مشترک و دستاوردهای خاصی دارند، تعریف کرد.

تمدن می‌تواند توصیف‌کننده فرهنگ یک جامعه پیچیده و بزرگ یا فقط توصیف‌کننده یک جامعه باشد. ماهیت آن پویاست و با تاکید بر فرهنگ و دستاوردهایی نظیر علم، هنر، ادبیات، معماری و رسوم تمایل به رشد و گسترش دارد.

بر این اساس، عناصر اساسی تمدن را صورت زیر می‌توان در نظر گرفت:

-‌ نوشتار و آثار مکتوب؛

- حکومت متمرکز؛

-‌ مذاهب سازماندهی‌شده؛

-‌ مشاغل تخصصی و سطوح اجتماعی؛

-‌ هنر، معماری، زیر ساخت.

این عناصر را می‌توان در سه سطح بررسی کرد؛ در سطح سیستمی، اقتصاد، سیاست، اجتماع و فرهنگ مطرح می‌شود. در سطح نهادی، بازیگران اصلی مانند خانواده، محله، قوم و انجمن یا مدل‌های دیگری مانند دین، آموزش و پرورش، رسانه و هنر، و در سطح کنشگران، وجوه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کنشگران وجه نظر است.

در نگاه کلی، از دو منظر می‌توان به تمدن نگریست که هر وجه بدون توجه به سایر وجوه، ناقص است. منظر اول مبتنی بر ساختار است که وجوه جامعه‌شناسانه را پی می‌گیرد و منظر دوم مبتنی بر فرد است که نگاه روانشناسانه به موضوع دارد.

در کنار بررسی مباحث تمدنی، واکاوی نقش توسعه انسانی در ایجاد تمدن نوین اسلامی بسیار حائز اهمیت است. توسعه انسانی را به‌صورت مطالعه علمی فرایندهای تغییر و ثبات در مسیر انسان‌بودن تعریف می‌کنند. تعریف دیگر آن مطالعه علمی الگوهای رشد و تغییر است که در تمام طول عمر فرد رخ می‌دهد و به دو دسته کمی و کیفی تقسیم می‌شوند. شاخص‌های توسعه انسانی را در سه حوزه استانداردهای زندگی، آموزش و بهداشت و سلامت جست‌وجو می‌کنند. در ادامه، حوزه آموزش مورد بررسی بیشتر قرار می‌گیرد.

در اکوسیستم آموزش بایستی به همه بازیگران عرصه آموزش و همچنین نیازهای ذی‌نفعان آموزش توجه دقیق شود. مفهوم یادگیری در قرن بیست‌ویکم به نسبت قبل دچار تغییراتی شده است که مهم‌ترین شاخصه‌های آن را می‌توان در موارد ذیل خلاصه کرد:

-‌ مبتنی بر یادگیرنده؛

-‌ از طریق رسانه؛

-‌ شخصی‌سازی‌شده؛

-‌ انتقال از الگوهای جدید معنادار؛

-‌ آموزش منعطف.

آموزش قرن بیست‌ویکمی به همراه ویژگی‌های فرهنگی ایرانی - اسلامی منجر به ایجاد «فرد تمدن‌ساز» می‌شود. فرد تمدن‌ساز یعنی فرد یادگیرنده. این فرد سه خصوصیت دارد:

-‌ خردمندی؛

-‌ نگاه سیستمی و درک واقعیات؛

-‌ زیبایی (به قول دکتر شفیعی کدکنی تنها چیزی که بشر در مقابلش زانو می‌زند زیبایی است).

اما در بحث مقوله توسعه انسانی در کشور ما در بخش دانش‌آموزی، به همت آقای اژه‌ای مدارس سمپاد ایجاد شد که خروجی‌های آن، وارد دانشگاه‌های برتر شدند. حالا نوبت نهادسازی است تا بتوان از این ظرفیت استفاده کرد.

تو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آید

تو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروز