مهاجرت مطلوب نخبگان از نظر مقام معظم رهبری00 نظر

در این مقاله بیشتر به بیانات مقام معظم رهبری در مورد مهاجرت‌های نخبگان و مهاجرت تحصیلی می‌پردازیم تا دیدگاه ولایت فقیه را روشن‌تر درک کنیم.

 

چکیده

در مقاله‌ای جداگانه با عنوان گفتمان انقلاب اسلامی پیرامون مهاجرت به دیدگاه کلی ولایت فقیه درباره این موضوع نگاهی انداختیم و برخی از سخنان گرانقدر امام خمینی(ره) را بیان کردیم. در این مقاله بیشتر به بیانات مقام معظم رهبری در مورد مهاجرت‌های نخبگان و مهاجرت تحصیلی می‌پردازیم تا دیدگاه ولایت فقیه را روشن‌تر درک کنیم.

 

آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای (مدظله العالی) در تبیین ابعاد مختلف رفتن برخی نخبگان به خارج تصریح کردند:

«اگر این کار با هدف استفاده از امکانات دیگر کشورها برای تکامل علمی و خدمت بهتر به کشور و جامعه انجام شود، در حقیقت مهاجرت نخبگان است و امر پسندیده‌ای محسوب می‌شود» (دیدار با جمعی از برگزیدگان المپیادها و ممتازان آزمون‌های سراسری، ۱۳۸۱)

 

 «هدف باید این باشد که انسان برای کشور خودش، برای مردم خودش، برای خانواده خودش، برای آن سرزمینی که او را در خود نشانده، بارور کرده و ثمر بخش کرده، برای نسل فعلی و نسل‌های آینده مفید واقع شود. هدف باید این باشد. این هدف هر طور که فراهم شود، ایرادی ندارد» (دیدار با نخبگان جوان، ۱۳۸۵)

 

«بعد دیگری در این کار وجود دارد و آن عشق به علم است. من یکی دو سال پیش از این به جماعتی از جوانان که اینجا بودند، در خصوص رفتن نخبگان به خارج از کشور گفتم می‌شود اسم این را مهاجرت نخبگان برای تکمیل خود و استفاده از امکانات موجود دنیا گذاشت؛ منتها با این نیت که این تکمیل، برای کشورشان و مردمی که آن‌ها را پرورش دادند و به آن‌ها خدمت کردند باشد» (دیدار با جمعی از برگزیدگان المپیادهای جهانی و کشوری و افراد ممتاز آزمون های سراسری سال ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱).

 

«برخی از دوستان گفتند که اسلام افراد را به طلب علم تحریض کرده و باید طلب علم کرد. هر جای دنیا که علمی وجود دارد و می‌توان از آن استفاده کرد و برای رفتن ما محذوری وجود ندارد، باید رفت و علم را برای ملت و کشوری که متعلق به آن هستیم به دست آورد. بنابراین تلاش برای نخبگان، یک هدفش باید این باشد که آن‌هایی که احساس می‌کنند نمی‌توانند در اینجا دست و پای علمی بزنند، پر و بال علمی باز کنند و ببینند می‌توانند. باید برای این‌ها کارهایی انجام گیرد. با برنامه‌ریزی منظمی بروند معلومات را یاد بگیرند و برگردند» (همان).

 

«این حرکت به سمت مهاجرت به خارج از کشور، اولا همه انواعش بد نیست، که من بارها گفته‌ام، گريختن و فرار از جبهه نیست. فرار از جبهه بد است؛ کشور شما در حال یک تحرک، یک چالش عظیم، و یک اقدام بزرگ برای جلو رفتن و پیش رفتن است؛ مثل یک جبهه جنگ. گریختن از این جبهه بد است؛ اما آمدن کنار برای یاد گرفتن بیشتر و آماده شدن بیشتر، این بد نیست. من همه این رفتن‌های به خارج را مردود نمی‌دانم.» (دیدار با نخبگان جوان، ۱۳۸۵)

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در پاسخ به سؤال یکی از دانشجویان دانشگاه امیرکبیر در سال ۱۳۷۹ فرمودند:

 «اینکه گفته شود برای سالم ماندن ناچاریم برویم؛ نخیر، بنده این را قبول ندارم. سالم ماندن یعنی چه؟ شما خیال کرده‌اید که در خارج از کشور به مهاجران کشورهای دیگر چندان بهایی داده می‌شود؟ شما فکر می‌کنید در هر کشوری از این کشورها ارزش و شخصیت و شرف شما را به عنوان یک جوان ایرانی رعایت خواهند کرد؟ شما پای صحبت‌ها و درد دل‌های کسانی که رفته‌اند بنشینید تا ببینید چه می‌گویند. انسان در خانه خودش بماند، برای خانواده خودش مفید باشد، سخت تلاش کند، همه همت خودش را به کار گیرد، یک مقدار هم زندگی‌اش پایین‌تر باشد، این برای یک انسان با وجدان به مراتب خرسندکننده‌تر و شادمان‌کننده‌تر است تا اینکه به یک کشور دیگر برود و به میهن و خانه خودش و به خاکی که او را پرورش داده و این استعداد و معلومات را به او داده و به همین دانشگاه امیر کبیری که شما شانه‌تان زیر بار منت آن است، پشت کند و در خانه بیگانه، با منت و با اخم و تخم کار کند، برای اینکه یک مقدار بیشتر به او پول می‌دهند. این شد هجرت؟! این فرار کردن از میدان کار است. من به هیچ وجه به این کار معتقد نیستم. اگر مسئولان کوتاهی کرده‌اند، معنایش این نیست که جوان ما هم برای خودش توجیهی درست کند. البته اگر انسان برای افزایش معلومات به خارج از کشور برود و بر گردد، یا تحقیقی بکند و بر گردد، این فرار نیست و اشکالی ندارد؛ اما اینکه انسان کوله بارش را ببندد و پشت کند و بگوید خداحافظ، ما رفتیم؛ نه، این را من قبول ندارم.» (دیدار با دانشجویان دانشگاه امیرکبیر، ۱۳۷۹)

 

سوء استفاده بیگانگان از ثروت ملی انسانی 

«صحبت فرار مغزها می‌شود. فرار مغزها ابعاد گوناگونی دارد. یک بعد بسیار زشت و بد آن این است که بیگانگانی می‌خواهند بیایند از ثروت ملی انسانی یک کشور سوء استفاده کنند. کشوری انسان‌هایی را پرورش دهد و استعدادهایی را با همه عوامل به وجود آورنده استعدادهای درخشان به وجود آورد و به قول دوستمان این را در طبق اخلاص بگذارد و به دیگران بدهد؛ دیگران هم بیایند با صرف پول که غالبا زحمت دیگری هم نمی‌کشند این ثروت را به ثَمَن بَخس از این ملت بگیرند و او را محروم کنند؛ این، بعد بسیار بد و دردناک قضیه است» (دیدار با جمعی از برگزیدگان المپیادهای جهانی و کشوری و افراد ممتاز آزمون‌های سراسری سال ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱).

 

مهاجرت برای زندگی بهتر

«بعد دیگری هم وجود دارد که البته به این بدی نیست؛ اما آن هم في نفسه خوب نیست. آن این است که جوان نخبه‌ای احساس کند که در محيط خارج از کشور، زندگی به او راحت‌تر و خوش‌تر می‌گذرد و دغدغه‌اش کمتر است؛ شغل بهتری پیدا می‌کند و امکانات تحصیلی بهتری دارد. بنابراین، اینجا را رها کند و برود. این هم بعدی از ابعاد نامطلوب این کار است» (همان).

«یک سفارش دیگری میکنم؛ یکی از چیزهایی که برای نخبه‌های ما پیش می‌آید [مهاجرت است‌]؛ چون همین‌طور که اشاره کردند، جوان‌های نخبه‌ی ما در کشورهای مختلف دنیا طلبکار و متقاضی کم ندارند، زیاد دارند، به دلایل مختلف؛ یکی از دلایلش این است که آن‌جاها جوان کم است، یا جوان با استعداد کم است، یا جوان بیگانه‌ای که طمعش کم باشد کم است؛ میخواهند جذب کنند. یک تصوّر خیالی از یک رفاه، در این مواقع ذهن انسان را پُر میکند؛ ممکن است خیالی باشد، توهّم باشد، ممکن هم هست واقعی باشد، واقعاً یک رفاهی در انتظار انسان باشد؛ اینجا را ترجیح بدهید. به‌جای اینکه خودتان را در معده‌ی بی‌رحم جوامع بیگانه هضم کنید، در کشور خودتان سازنده و تنظیم‌کننده‌ی مغز و سلسله اعصاب و استخوان‌بندی جامعه‌ی خودتان بشوید. این افتخار دارد؛ این شرف است؛ برای کشورتان کار کنید. می‌توانید شما کشورتان را بسازید، می‌توانید ضعف‌هایش را برطرف کنید؛ ما ضعف‌های زیادی داریم. من خیلی ستایش می‌کنم از وضع کشور امّا شاید کمتر کسی به قدر من اطّلاع دارد از ضعف‌هایی که در کشور وجود دارد. می‌دانیم خیلی ضعف داریم؛ این ضعف‌ها را باید برطرف کنیم؛ شما باید برطرف کنید. می‌توانید شما آن کسی باشید که هندسه‌ی صحیح سلامت این کشور را طرّاحی کنید؛ می‌توانید بخشی‌اش را پیش ببرید. وقتی رفتید یک‌جایی، حالا گیرم یک پولی هم گیرتان آمد، امکانات رفاهی هم -فرضاً اگر واقعیّت داشته باشد- گیرتان آمد، امّا شما آنجا در معده‌ی آزمندِ اجتماع‌های بیگانه هضم خواهید شد؛ [ولی‌] اینجا می‌توانید منشأ اثر باشید.» (دیدار با شرکت‌کنندگان در نهمین همایش ملی «نخبگان فردا»، ۱۳۹۴)

 

پیوند دانشگاه و صنعت برای پیشگیری از مهاجرت نخبگان

«باید دستگاه علمی کشور به بدنه صنعتی کشور وصل شود. در این صورت، هم دستگاه علمی به جریان خواهد افتاد یعنی علمش با عمل توأم خواهد شد و هم دستگاه‌های صنعتی کشور متطور و متحول خواهند شد؛ اما این کار نشده است...وصل دستگاه علمی به بدنه صنعتی کشور کار وزارت خانه نیست که ما بگوییم یک وزارت خانه مثل وزارت صنایع با وزارت علوم این کار را بکند. این فقط کار ریاست جمهوری است؛ یعنی باید در نهاد ریاست جمهوری دفتری ایجاد کرد و کار آن دفتر فقط این باشد که دانشگاه‌ها را به صورت ستادی - نه به صورت میدانی و اجرایی- به دستگاه‌های صنعتی متصل کند» (دیدار با دانشجویان دانشگاه امیرکبیر، ۱۳۷۹)

 

جلوگیری از احساس تبعیض

«مراقب باشید که در دانشگاه‌ها جوان‌های نخبه ما احساس تبعیض نکنند؛ به خصوص در پذیرش دوره‌های علوم تکمیلی، دوره دکتری و در دادن بورس]تحصیلی[. اگر جوان‌ها احساس کنند که نخبگی آن‌ها، در اینجا به دردشان نمی‌خورد، اثرات ویران‌گری دارد، که مواردی از این مسئله را من اطلاع دارم و می‌دانم» (دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۳۸۴)

 

رفع نیازهای پژوهشی نخبگان

«بعد، رفع نیازهای پژوهشی آن‌هاست که در برنامه بنیاد نخبگان هم هست. در این صورت، نخبگان تشویق می‌شوند و راه جلوگیری از مهاجرت یا فرار آن‌ها هم، یا هر چه که اسمش را می‌گذارید... فقط با این روش امکان‌پذیر است؛ چون آن‌ها لازم است که در اینجا دل‌گرم شوند» (همان).

 

رفع نیازهای شخصی نخبگان

«بعد، ...رفع نیازهای شخصی‌شان. در این صورت، نخبگان تشویق می‌شوند و راه جلوگیری از مهاجرت یا فرار آن‌ها هم، یا هرچه که اسمش را می‌گذارید ... فقط با این روش امکان‌پذیر است...البته یک بخشی از کار هم به دانشگاه‌ها ارتباط پیدا می‌کند.» (همان).

 

بزرگ‌نمایی دشمن در مهاجرت نخبگان

«دائم می‌گویند رفتند و نیامدند؛ یا رفتند و آمدند، که یک مقدار هم بزرگ‌نمایی می‌شود» (همان).

 

میدان دادن به جوانان

«وقتی این جوان در اینجا میدان کار پیدا می‌کند و استعدادش شکوفا می‌شود، احتیاج پیدا نمی‌کند که به بیرون از این مرزها سرک بکشد؛ او دلش می‌خواهد کار کند. ما در اینجا باید میدان را باز کنیم که این جوان احساس کند که این استعداد را می‌تواند به فعلیت تبدیل کند» (دیدار با کارگزاران نظام، ۱۳۸۵)

 

نگران نبودن از مهاجرت نخبگان

«همه می‌نشینند و گله می‌کنند که مهاجرت مغزها، هجرت مغزها، فرار مغزها؛ که بنده هیچوقت به عنوان یک معضل و یک مشکل اساسی به آن نگاه نکردم؛ می‌روند تحصیل می‌کنند و اکثرشان بر می‌گردند» (دیدار با نخبگان جوان، ۱۳۸۵)

 

برنامه‌ریزی سفرهای مطالعاتی

«نخبگان کشور نباید احساس کنند امکان ارتقا و تعالی علمی از آنان سلب شده است. به همین منظور، دستگاه‌های ذی‌ربط باید برای سفر مطالعاتی این گونه افراد به خارج برنامه‌ریزی منظمی انجام دهند» (دیدار با جمعی از برگزیدگان المپیادها و ممتازان آزمون های سراسری، ۱۳۸۱)

 

مهاجران همه نخبه نیستند 

«این‌ها هم این طور نیست که نخبه‌ها باشند، نه، ممکن است در بین آن‌ها چهار تا نخبه هم باشند، چهل تا غیرنخبه هم هستند. تصور نشود حالا این‌هایی که پا می‌شوند و بیرون می‌روند، همه نخبه‌های ما هستند که یکی یکی بیرون می‌روند» (دیدار با نخبگان جوان، ۱۳۸۵)

 

مشکلات مهاجران نخبه 

«پا می‌شوند می‌روند و دچار مشکلات هم می‌شوند. شما هم توجه داشته باشید، ما در این زمینه اطلاعات زیادی داریم. کسانی که می‌روند، غالبا با یک استقبال خوب و قدردانی‌ای مواجه نمی‌شوند. اگر حقیقتا هم نخبه باشند، آن مراکز اینها را در حد توانشان می‌فشرند، استفاده خودشان را می‌کنند و بعد پرتاب می‎کنند دور و هیچ تعهدی نسبت به آن‌ها ندارند» (دیدار با نخبگان جوان، ۱۳۸۵)

 

توجه هم زمان به نخبگان داخل و خارج

«اخیرا در یکی از مطبوعات داخلی مطلبی را دیدم که از یک مؤسسه آماری مهم در آمریکا راجع به ایرانیان مقیم آمریکا - یا به قول آنها، آمریکایی‌های ایرانی تبار - نوشته بود که سطح معلومات و سطح پیشرفت علمی این‌ها چند برابر متوسط مردم آمریکاست. این، چیز خیلی مهمی است. ما در داخل کشور همین را داریم» (دیدار با استادان دانشگاه، ۱۳۸۶).

«یکی [دیگر] از خطرها: شناسایی کردن نخبه‌ها برای عوامل بیرونی؛ این هم هست؛ از این هم بنده گزارشهایی دارم، خبرهایی دارم؛ بررسی میکنند، جستجو می‌کنند، نخبه‌ها را پیدا می‌کنند؛ نه برای اینکه در داخل تشویق بشوند، تربیت بشوند؛ [بلکه‌] برای عوامل بیرونی، که به آن‌ها معرّفی کنند، حلقه‌ی واسطی بشوند برای مهاجرت نخبگان و به تعبیر رایج «فرار مغزها». این هم خیانت است؛ این خیانت است؛ این ولو ممکن است در پوشش دلسوزی برای این دانشجو انجام بگیرد امّا این دلسوزی نیست. اینکه ما دانشجو را تشویق کنیم و بگوییم «آقا! اینجا چیست؟ چه کسی به تو می‌رسد؟ چه کسی به تو اعتنا می‌کند؟ بگذار برو آن‌جا، زندگی کن، پیش برو، پیشرفت کن» این خیانت است، این پشت‌کردن به کشور و منافع کشور و آینده‌ی کشور است و وادارکردن یک جوان نخبه به این کار است.» (دیدار با شرکت‌کنندگان در نهمین همایش ملی «نخبگان فردا»، ۱۳۹۴)