اصطلاح «تمدن نوین اسلامی»، برداشت‌های متفاوت و گاه متعارضی را در ذهن افراد ایجاد می‌کند که این تفاوت‌ها و تعارض‌ها به آبشخورهای اندیشه و مبانی فکری آنها باز می‌گردد.
عده‌ای مفهوم «تمدن» را مفهومی پسینی قلمداد می‌کنند که پس از فاصلۀ زمانی مناسب از دوران تاریخی خاصی، قابل تشخیص و ارزیابی است، در مقابل عده‌ای قائل به طرح‌ریزی افق‌‌های آیندۀ تمدنی بشر هستند.
نگاه نخست، شکل‌گیری تمدن‌ها را در قالب یک «پروسه» ارزیابی می‌کند که عاملیت انسان در بطن شرایط زمانی و مکانی تاریخ گم شده و نقش چشم‌گیری در شکل‌دهی به آن ندارد، اما نگاه دوم، تمدن‌سازی را «پروژه»ای بایدپذیر می‌داند که با عاملیت انسان آغاز می‌شود و به تبع آن، شرایط زمانی و مکانی را ابزاری در اختیار، برای تحقق ایده و طرح تمدنی خویش قلمداد می‌کند.
با این اصاف، بدیهی است هنگامی که از «تمدن نوین اسلامی» سخن به‌میان می‌آید، با انبوهی از برداشت‌ها و عقاید گوناگون مواجه شویم که در وهلۀ نخست، امکان یا امتناع چنین امری را مورد پرسش قرار می‌دهند و در ادامه، در مبانی روش‌شناختی و ظرایف شکل‌گیری تمدن‌ها داد سخن به میان آورند.
نظر به ملاحظات فوق و با توجه به اعلام برگزاری سیزدهمین همایش اساتید و دانشجویان ایرانی خارج از کشور که قرار است با موضوع «تمدن نوین اسلامی؛ فرصت‌ها و چالش‌ها» از سی‌ام تیرماه تا یکم مردادماه 1398 خورشیدی از سوی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری (مدّ ظلّه العالی) در امور دانشجویان ایرانی خارج از کشور برگزار شود، طرح تهیۀ کتابی شامل مجموعه مصاحبه‌های تخصصی با اندیشمندان و صاحبنظران این حوزه از سوی معاونت پژوهشی، به ریاست محترم دبیرخانۀ نهاد ارائه گردید که با موافقت و همراهی ایشان، در قالب مجموعه‌ای که هم‌اکنون پیش روی شماست، جامعۀ عمل پوشید. در این خصوص، ذکر نکاتی چند، به‌شرح زیر ضروری به‌نظر می‌رسد:
با توجه به اینکه دامنۀ نفوذ «تمدن نوین اسلامی»، شامل کلیّت پیکرۀ امت اسلامی می‌شود، بدیهی است که در صورتی به این جامعیت دست خواهد یافت که بتواند در قدم نخست، اجماع ذهنی نخبگان مسلمان را بر سر مبانی مفهومی خویش به‌دست آورد و چون جمهوری اسلامی ایران داعیه‌دار و پرچم‌دار این حرکت عظیم است، اجماع داخلی نخبگان ایرانی، نخستین گام در این راستا به‌نظر می‌رسد.
بر همین اساس و با نظر به تأکیدات مقام معظم رهبری (مدّ ظلّه العالی) مبنی بر تشکیل کرسی‌های آزاداندیشی، تلاش شد انتخاب صاحبنظران برای انجام گفت‌وگوهای تخصصی، از میان طیف‌های مختلف نسبت به رویکردی که در خصوص بحث تمدن‌سازی اسلامی دارند، انجام گیرد
که بر این اساس، موفق به انجام مصاحبه‌هایی با آقایان دکتر عماد افروغ، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید پارسانیا، دکتر قاسم پورحسن، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، دکتر بیژن عبدالکریمی، دکتر مهدی گلشنی و دکتر رضا منصوری شدیم که نتیجۀ آن را در کتاب حاضر مطالعه خواهید نمود، همچنین انجام مصاحبه با دکتر غلامعلی حداد عادل، آیت الله سیدمحمد خامنه‌ای، دکتر رضا داوری اردکانی، دکتر شهریار زرشناس، دکتر صادق زیباکلام، دکتر محمود سریع‌القلم، دکتر محمدجواد لاریجانی و دکتر علی‌اکبر ولایتی نیز در دستور کار قرار داشت
که علی‌رغم پیگیری‌های انجام گرفته، به دلایل مختلفی اعم از عدم حضور ایشان در ایران و یا محدودیت زمانی برای تعیین وقت مصاحبه قبل از برگزاری همایش، امکان انجام و چاپ گفت‌وگوهای ایشان را در این کتاب میسر نساخت که البته امیدواریم در ویراست دوم کتاب که قبل از پایان سال منتشر خواهد شد، بتوانیم گفت‌وگوهای این بزرگواران را هم به متن حاضر بیفزاییم و از غنای اندیشۀ ایشان نیز بهره‌مند گردیم.
سؤالات گفت‌وگوهای حاضر، به‌گونه‌ای طرح شده‌اند که مصاحبه‌شونده و بالتبع خوانندگان آنها را درگیر مبانی مربوط به تمدن نوین اسلامی نماید و به‌همین دلیل، عنوان «جستاری در مبانی تمدن نوین اسلامی» برای این مجموعه انتخاب شده است.
برای این منظور، قبل از انجام هر مصاحبه، کتب، مقالات و گفت‌وگوهای منتشر شده از سوی هر یک از اساتید تا حد امکان مورد مطالعه قرار گرفته و پس از شناخت رویکرد کلی ایشان نسبت به بحث تمدن نوین اسلامی، سعی گردید سؤالات، در موضع مخالف نظرات ایشان طرح گردد تا بتوانیم در قالب یک گفت‌وگوی چالشی، عمق نظرات ایشان را به‌صورت دقیق و حلاجی‌شده استخراج نماییم تا انشالله مورد استقبال و استفادۀ مخاطبان این مجموعه که اساتید و دانشجویان عزیز ایرانی هستند، قرار گیرد. البته قضاوت در مورد اینکه تا چه حد توانسته‌ایم در این خصوص موفق باشیم را خوانندگان محترم واگذار می‌کنیم.
