شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت‌الاسلام مرتضوی – بخش نوزدهم

به گزارش نهادایران، در نوشتار قبلی به بررسی بند هشتم دعای مکارم‌الاخلاق پرداختیم و از کلماتی گفتیم که در معانی دیگرشان به کار گرفته شده بودند. در این بخش به شرح بند نهم نیایش بیستم صحیفه سجادیه خواهیم پرداخت.

امام سجاد (ع) در این فراز از دعا میفرمایند:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ سَدِّدْنِی لِأَنْ أُعَارِضَ مَنْ غَشَّنِی بِالنُّصْحِ، وَ أَجْزِی مَنْ هَجَرَنِی بِالْبِرِّ، وَ أُثِیبَ مَنْ حَرَمَنِی بِالْبَذْلِ، وَ أُکافِی مَنْ قَطَعَنِی بِالصِّلَةِ، وَ أُخَالِفَ مَنِ اغْتَابَنِی إِلَی حُسْنِ الذِّکرِ، وَ أَنْ أَشْکرَ الْحَسَنَةَ، وَ أُغْضِی عَنِ السَّیئَةِ.

“بارالها! بر محمد و خاندانش درود فرست، و توفیقم ده با آن که با من نیرنگ می‌کند، با خیرخواهی مقابله کنم و آن که از من دوری گزیده، با نیکی پاداش دهم و آن که مرا محروم کرده با بخشش جزا دهم و آن که از من بریده با پیوستن تلافی کنم، و با آن که به غیبت من پرداخته با یاد نیک مقابله کنم و در برابر نیکی سپاسگزاری و در برابر بدی چشم‌پوشی کنم.”

سددنی در این جمله بدین معنی است: بارالها؛ توفیقم ده با کسی که در حق من، با ظاهرسازی، فریبکاری می‌کند، آن را با نیکوکاری پاسخ دهم. واژه «غشّ» نیز در نیرنگ معنی پیدا می‌کند.

این حرکت هر گاه در امور بازرگانی و داد و ستد انجام شود آن را «غشّ در معامله» می‌گویند و اگر در تعاملات اجتماعی رخ دهد در دایره اغوا و حیله‌گری جای می‌گیرد و بعضا با پیامدهای خطرناکی همراه می‌گردد.

کلمه «نُصح» به معنی نصیحت و خیرخواهی است و واژه جامعی است که نیکی درگفتار و نیکی در رفتار را در بر می‌گیرد و در اصل در تصفیه عسل از موم به کار رفته است. لذا وقتی که گفتار و رفتار از ناخالصی زدوده و شفاف شود نصیحت شکل می‌گیرد.

بنابراین معنی جمله این است:

بارالها! توفیقم ده تا با آن کسی که در حق من حیله می‌کند با خیرخواهی پاسخ گویم و مفاهیم جملات بعدی این است: و آن که از من دوری می‌جوید با نیکی تلافی کنم و به کسی که مرا محروم کرده بخشش کنم و با آن که از من بریده رابطه برقرار نمایم و کسی که در غیاب من مرا به بدی یاد کرده او را به نیکی یاد کنم و در قبال نیکی، سپسگزار باشم و از بدی چشم‌پوشی کنم.

هر کس دغدغه‌ای هر چند اندک بر اقتضائات انسانی داتشه باشد با خواندن این فرا تحت تاثیر قرار می‌گیرد و اعتراف می‌کند که مکارم‌الاخلاق در این بخش به اوج خود رسیده است و آرزو میکند: کاش این فراز در اتاق افراد تابلو میشد و هر صبح هر صبح هنگام خارج شدن از منزل، آن را مرور میکردند.

البته مکتب اسلام همین است. امام صادق (ع) به نقل از جد بزرگش پیامبر (ص) می‌گوید: «أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ خَلَائِقِ الدُّنْيَا وَالْاخِرَةِ؟ : الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَكَ ، وَتَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ ، وَالْاءِحْسَانُ إِلى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكَ ، وَإِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَكَ.»[1]

آیا شما را از نیکی های دنیا و آخرت آگاه سازم؟ گذشت از آن که بر تو ستم کرده، پیوند با آن که از تو بریده، نیکی به آن که بر تو بدی کرده و بخشش بر آن که تو را محروم نموده است.

نیز، ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (ع) نقل می‌کند: إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ جَمَعَ اللّه ُ تبارَكَ و تعالَى الأوَّلينَ و الآخِرينَ في صَعيدٍ واحِدٍ ، ثُمّ يُنادِي مُنادٍ : أينَ أهلُ الفَضلِ ؟ قالَ : فَيَقومُ عُنُقٌ مِن الناسِ ، فَتَلقّاهُم المَلائكةُ فيَقولونَ : و ما كانَ فَضلُكُم ؟ فيَقولونَ : كنّا نَصِلُ مَن قَطَعَنا ، و نُعطِي مَن حَرَمَنا ، و نَعفُو عَمَّن ظَلَمَنا ، فيقالُ لَهُم : صَدَقتُم، ادخُلُوا الجَنَّةَ[2]

امام سجاد (ع) می‌فرمود: وقتی که روز قیامت برپا می‌شود خداوند متعال همه را در سرزمینی گردآوری می‌کند، در این هنگام اعلام می‌شود: نیکو کارترین‌ها کجایند؟ عده‌ای گردن خود را بالا می‌کشند (آن گاه) فرشتگان با آنان مواجه شده می‌پرسند: برترین کارهای شما کدامند؟ (در پاسخ) می‌گویند: کسانی که با ما قطع رابطه کردند، ما با آنان پیوند زدیم و آنان که بر ما ستم روا داشتند گذشت کردیم، و آنان که ما را محروم کردند بخشش کردیم، آن گاه به آنان گفته می‌شود راست گفتید، داخل بهشت شوید.

برخی عارفان در بعضی آیات دقیق شده و استنباط زیبا و ظریفی دارند: از جمله آیه :« وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا»[3] و آیه « فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ»[4] در آیه اول مجازات بدی را همان بدی نامیده و در آیه دوم نیز از همان کلمه اعتدا استفاده کرده. یعنی چه بسا مجازات نیز مشابه همان باشد.

عارفی به نام میر سید علی همدانی که (احتمالا) از مشرب اهل بیت (ع) آب نوشیده، در سروده‌ای که بر سنگ قبرش نقش بسته می‌گوید:

هر که ما را یاد کرد ایزد مر او را یار باد                                 هر که ما را خوار کرد از عمر برخوردار باد

هر که اندر راه ما خاری فکند از دشمنی                                هر گلی از باغ وصلش بشکفد بی خار باد

در دو عالم نیست ما را با کسی گرد و غبار                              هر که ما را رنجه دارد، راحتش بسیار باد

* جهت مطالعه قسمت‌های قبلی شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه، به لینک زیر مراجعه کنید:

شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت الاسلام و المسلمین سید محمد مرتضوی