شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت‌الاسلام مرتضوی – بخش هفدهم
در نوشتار قبلی به شرح بخش اول قسمت هشتم نیایش بیستم صحیفه سجادیه پرداختیم و گفتیم در این فراز از نیایش واژگانی به کار گرفته شده که کنایه از معانی دیگری در تناسب با آنها قرار دارد مانند: «ید» یا دست که نشانه اقتدار و توانمندی است، «لسان» یا زبان که در اینجا نشانه برهان و استدلال است و یا واژه «عناد» که به معنی جنب و کنار است.
در ادامه به بررسی بخش دوم نیایش میپردازیم؛ امام (ع) در این فراز می‌فرماید:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ … وَ قُدْرَةً عَلَی مَنِ اضْطَهَدَنِی، وَ تَکذِیباً لِمَنْ قَصَبَنِی، وَ سَلَامَةً مِمَّنْ تَوَعَّدَنِی، وَ وَفِّقْنِی لِطَاعَةِ مَنْ سَدَّدَنِی، وَ مُتَابَعَةِ مَنْ أَرْشَدَنِی.
واژه «اضطهاد» از ریشه «ضهد» اخذ شده و در معنی غلبه به کار میرود. غلبه‌ای که با اذیت و ذلت همراه باشد. «قصب» در اصل به به معنی قطع است. ظاهرا دشنام و نسبت های ناروا چون موجب مجروح شدن درون و گسست روان و عصب فرد میشود امام از این واژه استفاده کرده است.
با توجه به نکات یاد شده، معنی این فراز از نیایش این است:
بارالها! بر محمد و خاندان او درود فرست و مرا در برابر ستم و ستمگر توانمند ساز و در برابر جدال و مجادله گر برهان عطا کن و در برابر سرکش، پیروزی و در برابر خدعه‌گر، نقشه (ماهرانه) و در برابر سرکوب و سرکوبگر، قدرت و در برابر دشنام دهنده عیب‌جو، تکذیب عطا فرما و هنگام تهدید و ارعاب به سلامت عبورم ده و توفیقم ده از آنکه راه درست را نشانم میدهد پیروی کنم و از آنکه مرا رهنمون میشود تبعیت نمایم.
در اینجا پرسشی مطرح شده مبنی بر اینکه این بخش دعا با کرامت‌های اخلاقی و یا و مکارم اخلاق سازگار نیست چرا که امام (ع) از خداوند متعال، در برابر بدی ها درخواست قدرت انتقام میکند در حالی که حسن خلق و کرامت اخلاقی مقتضی عفو و گذشت است بلکه بدی ها را با نیکی پاسخ دادن است.
در روایتی که شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند آمده است:
كما روي من الخبر المشهور بين الخاص والعام أن جبرئيل عليه السلام جاء
إلى النبي صلى الله عليه وآله فقال: أتيتك يا محمد بمكارم الأخلاق أجمعها، قال: وما تلك ؟ قال : خذ العفو وأمر بالعرف وأعرض عن الجاهلين، يا محمد هي أن تصل من قطعك ، وتعطي من حرمك وتعفو عمن ظلمك . فأحسن صلى الله عليه وآله تقبله وتلقيه حتى نزل قوله تعالى ثناء عليه: «وإنك لعلى خلق عظيم»[1]
جبرئیل خدمت پیامبر رسید و اظهار داشت همه کرامت های اخلاقی را یکجا نزد تو آورده‌ام پیامبر (ص) پرسید: آنها کدامند؟ جبرئیل گفت: رابطه برقرار کنی با کسی که رابطه اش را با تو قطع کرده و ببخشی بر کسی که تورا محروم کرده و گذشت کنی از آن که بر تو ستم کرده است پس پیامبر (ص) به بهترین صورت آن را پذیرفت و بدان عمل کرد تا آنجا که در تحسین پیامبر (ص) این آیه نازل شد:«وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيم» تو بر فراز اخلاق قرار داری.
حدیث و روایت در این خصوص بسیار متعدد و فراوان است.
در پاسخ به این پرسش گفته میشود: با توجه به ستم و بدی، موارد و انواع آنها را باید بطور دقیق مورد بررسی قرار داد و مصادیق را ریشه یابی کرد که آیا کدام نوع از بدی و ستم قابل عفو و بخشش است و کدام یک از آنها سزاوار انتقام است؟
برخی اوقات نتیجه چشم پوشی و گذشت، رذالت و پستی است. در این گونه موارد، دفاع و مقابله به مثل لازم و گاهی ضرورت پبدا میکند.
کسی که در این گونه موارد اقدام میکند لقب «ابوالضِّیم» میگیرد که امام حسین (ع) نمونه بارز آن است. یعنی کسی که زیر بار ستم نمی‌رود. امیر مومنان علیه السلام فرمود: «لا خیر فیمن لا یغضب اذا اغضب» کسی که هنگام خشم، خشم نگیرد، خیری در او نیست.
[1]. مجمع البیان ج 403 ص 512* جهت مطالعه قسمت‌های قبلی شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه، به لینک زیر مراجعه کنید:
شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت الاسلام و المسلمین سید محمد مرتضوی
