شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت‌الاسلام سید محمد مرتضوی – بخش ششم

در طول ماه مبارک رمضان، شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه به قلم حجت الاسلام سید محمد مرتضوی، از برنامه های روزانه سایت میباشد. در قسمت‌های قبلی ضمن ارائه مقدمه، مفاهیم اخلاق و ایمان و یقین را بررسی کردیم و به ذکر دو مثال درباره کیفیت یقین به نقل سید علی خان مدنی شیرازی پرداختیم. در بخش ششم شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه، به موضوع «نیت» خواهیم پرداخت.

امام سجاد(ع) نیایش خود را اینگونه ادامه داد:

«و انْتَهِ بِنِيَّتي إلى أحسَنِ النِّيّاتِ»

«نيت مرا به بهترين نيتها منتهي فرما»

«نیّت» در مفهوم واژه شناختی «قصد» معنی شده است.

برخی آن را «حفظ» معنی کرده و گفته‌اند: با توجه به این که محل نیّت، قلب انسان‌ها می‌باشد، سبب نامگذاری آن به «نیّت» به این خاطر بوده که نیّت کار خود را به وسیله قلب که حافظ ترین و نگهدارنده ترین عضو انسان است، انجام می‌دهد.

تعبیرهای دانشمندان اگر چه در تعریف «نیّت» مختلف است ولی در کلیّت آن که به معنی اراده باشد مشترکند و منظور از آن در «دعا»؛ عینیت بخشیدن به عمل مشخصی است، که در این صورت، «نیّت» تقسیم میشود به ناخوشایند، خوشایند و خوشایندتر (قبیح، حسن، احسن)

ناخوشایند یا قبیح «نیتی» است که نتیجه آن به موضوعات دنیوی و دستاوردهای نقدی و فعلی منتهی شود مانند: نیت ریا کاران و منافقان.

«نیت» خوشایند یا خوب آن است که نتیجه آن به موضوع اخروی منجر شود. مانند: به دست آوردن ثواب و فرار و دور شدن از کیفر.

و نیت خوشایند تر آن است که جز خداوند متعال چیزی در نظر گرفته نشود و آن را نیت صادقانه نیز می‌نامند و این آیه را بر آن شاهد گرفته اند «وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ»[1]

در کنار کسانی که هر صبح و شب خدا را صدا می زنند و دنبال رضایت او هستند قرار گیر.

گفته شده این موقعیت، موقعیت پیامبران، راست کرداران، راستگویان و شهیدان است.

امام سجاد(ع) در این فراز از نیایش خواستار بهترین نیت‌ها که همان نیت صادقه است می‌باشد.

برخی آن را به معنی صیانت و حفاظت دانسته‌اند یعنی صیانت نیت از نقص و کاستی، بر این اساس، جمله، این معنی را دارد: نیت مرا از این که به ریا و کاستی آلوده و دچار شود حفاظت و صیانت کن.

امام صادق(ع) در این باره فرمود: « لابُدَّ لِلعَبدِ مِن خالِصِ النِّيَّهِ في كُلِّ حَرَكَةٍ وسُكونٍ »[2]

لاجرم، برای بنده در همه حالات و در هر جنبش و سکون نیت خالص لازم است.

چنانچه جز این صورت گیرد غافل شمرده شود و خداوند غافلان را چنین وصف کرده است «اولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ»[3]

آنان همچون چهار پایانند بلکه گمراه ‌تر، آنها همان غافلانند.

به همین خاطر جمع زیادی می گویند: وظیفه بندگان این است که در همه موارد اعم از خوردن، آشامیدن، پوشیدن و تعاملات اجتماعی، خداوند متعال را در نظر گیرند. در همین راستا شماری از عرفا گفته‌اند: برخی افراد نا آگاه و نادان گمان کرده اند از تاکید عرفا به مسئله «نیّت» با استفاده از سخن پیامبر اسلام (ص) که فرمود: «انما الاعمال بالنيات»، به زبان آوردن آن منظور است لذا وقتی که میخواهند نماز بخوانند میگویند نماز صبح، یا ظهر بجا می آورم قربة الی الله و همین عمل در روزه، در خواندن قرآن و امثال آن تکرار میشود. در حالی که این روش جز جنباندن زبان و حدیث نفس چیزی نیست و با نیت مورد نظر پیامبر و عرفا رابطه‌ای ندارد. بلکه «نیت» بر انگیختگی روح و انعطاف و تمایل آن به سوی رفتار کنونی و آینده‌ای است که هدف و آرزوی اوست. چرا که اگر تمایل و بر انگیختگی پدید نیاید، به محض اراده خیالی و به وسیله الفاظ آفریده نمی‌شود، بلکه روش او مانند گرسنه‌ای خواهد ماند که با گفتن این جمله «من میل به غذا دارم و یا من به غذا اشتها دارم» میل و اشتها به وجود آورد و یا چون عاشقی که بخواهد با گفتن جمله من عاشق فلاني‌ام و او را دوست دارم،عشق بیافریند. شماری از محققان میگویند اساسا تلفظ ربطی به نیت ندارد. حتی مستحب هم نیست به همین رو با توجه به این که انجام وظایف شرعی منوط به دستور شرعی می باشد، چون دستور شرعی در کار نیست، پس بر زبان جاری کردن ربطی به شریعت ندارد، بنابراین بدعت و حرام خواهد بود.

*توضیح: نظر به اینکه این نحوه از نیت، بدعت و حرام است، مربوط به نگاه برخی از عرفاست. نظر فقها در مورد نیت چنین نیست. گرچه فقها نیز به زبان آوردن و حتی گذراندن آن را از طریق قلب لازم نمیدانند ولی اگر انجام شود بدون اشکال است لذا نه حرام است و نه بدعت.

جهت آگاهی بیشتر به رساله‌های عملیه حضرات فقها مراجعه شود.

پایان بخش ششم

منابع

* همچنین برای مشاهده قسمت‌های قبلی، می‌توانید از لینک‌های زیر استفاده کنید.

شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت اول

شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت دوم

شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت سوم

شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت چهارم

شرح نیایش بیستم صحیفه سجادیه / قسمت پنجم