حجت الاسلام حسینی کوهساری: نخبه باید بصیرت داشته باشد.

عضو شورای عالی ایرانیان خارج از کشور، در شانزدهمین همایش سالانه اساتید و دانشجویان ایرانی خارج از کشور، ضمن برشمردن آفت هایی که نخبگان و فرزانگان ممکن است به آن دچار شوند گفت: نداشتن بصیرت و تشخیص ندادن تکلیف در وقت خودش اون هم از آفت‌هایی‌ست که در مورد نخبگان وجود دارد. خیلی وقت‌ها یک اموری هست که به دست نخبگان و خواص باید انجام شود ولی در وقت خودش. مثال بارزش چیه که نخبگان سر وقت نبودن؟ یعنی یک تعدادی از نخبگان، نخبگی کردند ولی نه به موقع وسر وقتش. در داستان عاشورا این اتفاق افتاد.

حجت الاسلام حسینی کوهساری که در روز دوم همایش به ایراد سخنرانی پرداخت، ضمن ابراز خرسندی از حضور در جمع دانشجویان و اساتید ایرانی خارج از کشور، بخش اول صحبتهای خود را به بررسی اخلاق فرزانگی و نخبگی از منظر ادبیات دینی اختصاص داد و گفت:

همه‌ی ما انسان‌ها در معرض تهدیدها، آسیب‌ها و چالش‌هایی هستیم. انسان‌هایی که توانمندتر  نخبه‌تر و فرزانه‌ترهستند، اینها تهدیدها و آسیب‌هایشان ممکن است جدی‌تر باشد. در ادبیات دینی ما به تعدادی از این چالش‌ها و آسیب‌هایی که نخبگان و فرزانگان با آن مواجه هستند اشاره شده. حالا بنده فقط تیتر و عناوینش را اشاره می‌کنم؛ یکی از این آسیب‌ها، آسیب عُجب و خود برتر بینی از دیگران و به تبع اون تحقیر دیگران و تنقیص کارهای دیگران است. یک آسیب دیگر، دیدن این توانمندی‌ها و انتسابش به خود آدم هست و ناسپاسی نسبت به خداوند. نا سپاسی از سوی هر کس که باشد مذموم است و از سوی نخبگان و فرزانگان مذموم‌تر. آسیب دیگر، کم همتی و کاهلی است که در روایت آمده انسان هایی که خیلی توانمند هستند چون خیلی کارهایی که دیگران مثلا وقت زیادی برای آن میگذارند، این انسان به خاطر توانمدی‌اش، در فاصله زمانی خیلی کوتاه انجام میدهد، لذا بعضا نخبگان و خواص یک مقدار دچار کم همتی و سستی و کاهلی می‌شوند که این هم در ادبیات دینی از آن نهی شده. آسیب بعدی، یک حس استغنا و پرهیز از مشاوره و مشورت با دیگران، یکی از آفت‌هایی است که ممکنه نخبگان و فرزانگان به آن دچار بشوند. پرهیز از تک بعدی شدن، یکسو نگری، یکسو عملی، این ها هم از جمله این آفت‌هاست. نداشتن بصیرت و تشخیص ندادن تکلیف در وقت خودش اون هم از آفت‌هایی‌ست که در مورد نخبگان وجود دارد. خیلی وقت‌ها یک اموری هست که به دست نخبگان و خواص باید انجام شود ولی در وقت خودش. مثال بارزش چیه که نخبگان سر وقت نبودن؟ یعنی یک تعدادی از نخبگان، نخبگی کردند ولی نه به موقع وسر وقتش. در داستان عاشورا این اتفاق افتاد. بعد از داستان عاشورا فقط در قیام توابین حدود پنج شش هزار نفر شهید شدند برای امام حسین ولی در کربلا نبودند. در داستان مختار، چندین هزار نفر شهید شدن به خاطر امام حسین، فقط چند ماه دیرتر ولی بالاخره در داستان عاشورا نبودند. در مدینه هم همینطور؛ به فاصله‌ی کمتر از دوسال بعد از داستان عاشورا، سه جریان قیام مهم اتفاق افتاد که همه آنها هم توسط نخبگان شیعه اتفاق افتاد ولی عاشورا بالاخره امام حسین بود و هفتاد و دو نفر. این هم یک نکته است.

پرهیز از شهرت طلبی هم از جمله موضوعاتی است که نخبگان باید به آن توجه داشته باشند. رقابت‌های منفی حسادت‌ها و موارددیگیری که از آنها عبور میکنیم و در یک وقت دیگریمی‌شود راجع به آنها صحبت کرد ولی اجمالا، فرزانگان یک تهدیدها و چالش‌های جدی‌تری دارند و طبعا مسئولیت‌های بزرگتری هم دارند.

معاون بین‌الملل حوزه‌های علمیه، در بخش دوم سخنان خود به معرفی اجمالی حوزه و دروس حوزوی پرداخت و  اظهار داشت:

حوزه‌های علمیه یک ریشه‌ی تاریخی دارد که از عصر غیبت، فعالیت‌های حوره های علمیه شروع شد و مرکزیت آن هم دائما جابجا میشد. مثلا حوزه علمیه نجف، سابقه‌ی هزار ساله‌ای دارد. یک دوره‌ای مرکزیت در نجف بود، یک دوره‌ای قم بود، حلّه بود، ری و مشهد و اصفهان و بغداد بود اما من میخواهم قدری درباره ویژگی‌های حوزه علمیه‌ی امروز برای شما عرض بکنم.

طبعا حوزه‌ی علمیه بعد از انقلاب با یک تحولاتی مواجه ‌شد اگر چه شکل‌گیری حوزه علمیه قم جدید، با سفری که شیخ عبدالکریم حایری از عراق به قم داشتند، حوزه‌ی قم باز تاسیس شد. در چه دورانی؟ در دوران رضاخان که برنامه‌اش این بود که همه‌ی نشانه‌های دینی را از بین ببرد ولی خب حوزه‌های علمیه در آن شرایطی که شاید جزو سخت‌ترین شرایط تاریخ دین‌داری کشور ما بود نه تنها نا امید نشد بلکه یک حرکتی را شروع کرد که حضرت امام (ره) از میان همین حرکت، این انقلاب اسلامی را پایه‌گذاری کردند.

برخی از ویژگی‌های حوزه‌های علمیه را من عرض می‌کنم؛ امروز یکی از ویژگی‌های حوزه علمیه، تخصص‌گرایی است حوزه‌های علمیه یک زمانی عمدتا روی مباحث فقه و اصول تمرکز داشتند اما امروزه و الان که خدمت شما عرض می‌کنم، در قم یکصد تخصص در حال اجراست در حدود شانزده قلمروی علمی. در کشور ما مقطع ابتدایی و راهنمایی برای همه‌ی افراد الزامی است آنهایی که می‌خواهند طلبه شوند از مقطع دبیرستان میتوانند بیایند دبیرستان یا میتوانند بیایند حوزه‌ی علمیه، یعنی حداقل تحصیلات برای ورود حوزه‌های علمیه، اتمام رهنمایی یا همان چیزی که قدیم به آن سیکل میگفتند هست. اگرچه پذیرش و به اصطلاح پیوستن حوزه علمیه از دیپلم هم امکان دارد از لیسانس و فوق لیسانس و دکترا هم هست. از وقتی که وارد میشوند، حوزه چهار سطح تحصیلی دارد. حالا در محیط دانشگاهی میشود لیسانس و فوق لیسانس و دکترا، اما در حوزه چهار سطح داریم که سطح اول شش سال طول می‌کشد که در آن یک آشنایی اجمالی با همه‌ی علوم اسلامی هست با یک تاکید بیشتری بر ادبیات عرب و فقه و اصول و اینها. و کسی که بخواهد لباس روحانیت را بپوشد حداقل باید آن شش سال را خوانده باشد.

در سطح دو، طلبه یکی از شانزده قلمرو علمی را انتخاب میکند. در سطح سه، این شانزده قلمرو میرسد به حدود هفتاد هشتاد گرایش و در سطح چهار، دویست و خورده‌ای نزدیک به سیصد گرایش وجود دارد رشته‌ها و گرایش‌هایی که حوزه دارد چهارصد رشته و گرایش هست که الان صد رشته در حال اجراست یک تعدادی رشته‌های جدید هم طراحی شده که در مرحله‌ی طراحی سر فصل و متن و این چیزها است و فکر میکنم تا یک افق ده سال آینده، حوزه‌ تخصص بیشتری خواهد داشت. این را با تحقیق خدمت شما عرض میکنم؛ در میان همه‌ی مراکز اسلامی علمی دنیا، شما دانشگاه الازهر رو نگاه کنید، دانشگاههای مدینه، پاکستان و اندونزی و دانشگاههایی که هستند، بیشترین تنوع علمی در حوزه‌های علمیه شیعه‌ی ایران است و در برخی از رشته ها هم ما در مرز دانش علوم اسلامی کل دنیا قرار داریم یعنی مثلا جاهای دیگه از ما جلوتر نیستند.

ویژگی دوم حوزه‌های علمیه امروز ما رویکردهای ادیانی و مذاهبی است. امروزه حوزه های ما فقط فقه شیعه و مباحث شیعه را نمیخوانندو در بسیاری از رشته‌ها تحصیل تطبیقی با اهل سنت یا گرایش‌های ادیانی، یک رویکرد غالب است. الان در حوره های علمیه حدود هزار نفر داریم که غیر از اینکه تحصیلات حوزوی دارند، یک تحصیلات ادیانی هم دارند حدود پانصد نفر از اینها مثلا با مسیحیت آشنا هستند تعدادی با یهود و با ادیان شرقی که خب یک گرایشی است که تعدادی از طلبه های ما با سایر مذاهب و ادیان هم آشنایی دارند.

یک رویکرد دیگر، رویکرد بین‌المللی است که در حوزه‌های علمیه امروز وجود دارد. ما ده ها هزار نفر طلبه غیر ایرانی داریم که در ایران در بخش جامعه‌المصطفی دارند درس میخوانند ده ها هزار نفر فارغ التحصیل شدن حوزه‌های فراوانی در دنیا به تعبیر درستش تحت لیسانس ما هستند یعنی رشته ها و درس های ما را اجرا میکنند و به اینها مدرک داده میشود. غیر از اینکه در بخش طلاب ایرانی هم ما دهها هزار نفر داریم که زبان‌های دیگر را درواقع زبان دوم و سومی را یاد گرفتند و میدانید ما مراکزی داریم که کل تحصیل در آنها به زبان‌های دیگر است یعنی شرط ورود به سطح سه و سطح چهار در یک سری از موسسات و مراکز این است که به زبان مثلا انگلیسی آشنا باشند و کل سطح سه چهار به زبان خارجی هست. در حوزه، سطح سه و سطح چهار به پایان‌نامه ختم میشود حتما باید بمثل ارشد و دکترای دانشگاهی، پایان‌نامه داشته باشند ولی کل تحصیل به زبان انگلیسی یا عربی یا اسپانیایی اینها هست.

این هم یک رویکردی است که اینجا مجال بیشتر مطرح کردنش نیست ولی ما الان هزاران مُبَلّغ  توانمند زبان‌دان داریم حالا شاید ما خیلی نتوانستیم شرایط فراهم را کنیم که از همه‌ی اینها استفاده بشود ولی اینها تحصیلاتشان و سطح زبان خارجی‌شان سطح خوبی است.

رویکرد دیگر حوزه‌های علمیه، بهره‌وری از فناوری‌های نوین هست که حالا مثلا یک بخشیش مرکز تحقیقات کامپیوتری نور هست و یا مباحثی که در زمینه‌ی هوش مصنوعی در قم دارد اتفاق می‌افتد. و تا جایی که امکان دارد سعی می‌شود از این ظرفیت های نوین هم استفاده بشود.

یک رویگرد دیگر، اهتمام به حوزه‌ی خواهران و تحصیلات خواهران و جایگاه خواهران در حوزه‌های علمیه است. بر اخلاف برخی از ادیان که می‌دونید اصلا یکی از بحران‌های مسیحیت کاتولیک این است که آنها راهبه دارند بعنوان مُبَلّغ اما اینکه خانم ها بتوانند تحصیلات مذهبی داشته باشند، چنین چیزی ندارند. حالا مشخصا در سال گذشته در دیداری که با پاپ و از واتیکان داشتیم این نکته‌ی تحصیلات خواهران بعنوان یک مزیت حوزه‌های علمیه شیعه مطرح شد. ما الان حوره علمیه خواهران داریم و جامعه الزهرا داریم که خب مجموعه‌های خیلی قوی هستند. و الان خانم‌های زیادی داریم که اینها از نظر رده‌ی تحصیلات حوزوی در درجه اجتهاد هستند.

یک رویکرد دیگر حوزه‌های علمیه، پاسخگویی به نیازهای حکومت اسلامی است. خب بعد از انقلاب به خاطر این که یک حکومت اسلامی شکل گرفت طبعا نیاز هست که مسایلی که با آنها مرتبط هستیم در وزارتخانه‌های مختلف، البته در این زمینه ادعا نمی‌کنم که وضعیت مطلوب هست، طبعا آسیب‌ها و چالش‌هایی داریم درعین حال کارهایی که رقم خورده کارهای خوبی است.

رویکرد بعدی رویکرد پژوهش محوری است. امروزه در پایان نامه نویسی یک روند نهادینه شده است و خیلی جاها نیست مثلا در حوزه نجف، روال به این شکل نیست. صد و هشتاد مجله‌ی علمی در حوزه‌های علمیه غیر از مجله‌های دینی که در آنجا هم به نحوی ما سهیم هستیم ولی خب به شکل خاص در خودِ حوزه‌های علمیه صد و هشتاد مجله هست و تعداد از آنها علمی پژوهشی است و تعدادی علمی ترویجی است.

حجت الاسلام حسینی کوهساری در در بخش پایانی صحبت های خود ضمن ارائه ظرفیت هایی که حوزه های علمیه میتوانند در اختیار دانشجویان خارج از کشور قرار دهند گفت:

یکی از کارهای ما، مشاوره‌های محتوایی علمی در زمینه علوم اسلامی است. خب بعد از انقلاب بیش از یکصد هزار کتاب با رویکرد دینی نوشته شده که از اینها شاید حدود چهل پنجاه هزار کتاب، کتاب فاخر تری هست. ما تقریبا دو هزار و پونصد کتاب برگزیده برتر را در عرصه های مختلف درس‌های مختلف مثلا در عرصه فقه، تفسیر،کلام، عرصه‌ی اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی، عرصه سیاسی، بهترین کتاب‌ها را دسته بندی کردیم و میتوانیم در زمینه معرفی کتاب خوب و مقاله خوب برای علاقمندان، مشاوره لازم را بدهیم. کشیاستیون کردامالی خودش بیدوسانتا کتاب خوب می‌خوام کتاباییم اشلامینگ غیر از این ما چندین سیر مطالعاتی داریم که اگر دوستان بخواهند یک سیر مطالعاتی مثلا در زمینه تاریخ یا مسائل دیگر داشته باشند، ما زمینه را آماده کرده‌ایم. در واقع اون سیر مشخص است و توسط اساتید اهل فن هم نوشته شده مشخصا در نظریه تاریخ اسلامی، اخلاق اسلامی، مسائل کلان و عرصه‌های دیگر، سیر مطالعاتی داریم. این در واقع یک کتاب نیست بلکه مجموعه‌ای از کتابها راجع به یک موضوع خاص است. غیر از آن یک سری سیر مطالعاتی هم داریم که ناظر به برخی شخصیت ها است مثلا سیر مطالعاتی آثار شهید مطهری و یا مثلا سیر مطالعاتی آثار علامه مصباح.

یک بخش دیگر این است که ما یک بخشی داریم در خصوص پاسخگویی به شبهات، دو سه مجموعه قوی در این زمینه داریم که مثلا در حوزه و در یکی از این مجموعه‌ها تقریبا یکصد متخصص پاسخگویی به شبهات آنلاین دارد که هر وقت که تماس بگیریم وصل میشوند و جواب میدهند، غیر از این به صورت پیامکی و ایمیل هم میتوان با آنها در ارتباط بود. یکی از این مجموعه‌ها نزدیک بیست سال سابقه دارد و سیصد کارشناس با تجربه دارند به شبهات پاسخ میدهند.

بخش سوم؛ ما در حوزه یک سری مشاوره‌های تربیتی داریم چندین مجموعه رشته‌های مشاوره و تربیتی دارند، طلبه هایی داریم که تحصیلات آکادمیک این رشته‌ها را خوانده‌اند یعنی چیزهایی که نظریات غربی و اینها هست ولی در کنارش از منظر اسلامی هم آموزش‌هایی مربوط به علوم تربیتی و اینها را کار کردند. مشاوره‌هایی که میدهند صرفا مشاوره‌های برخواسته از نظریات غربی نیست و در آن، آن رویکرد اسلامی هم هست اگر چه در این زمینه هم ما راه نرفته زیادی داریم ولی اجمالا حوزه در زمینه‌ی مباحث تربیتی رشد خوبی کرده و این زمینه یکی از جاهایست که ما در آن قطعا در مرز دانش هستیم. فقط خودِ آیت‌الله اعرافی که مدیر حوزه‌های علمیه است، ایشان مباحث فقه تربیتی‌شان 40 جلد است که بیست و خرده‌ای جلدش منتشر شده و هفده هجده جلدش هم در حال چاپ است. ما واقعا در جای دیگر کسی را نداریم که یک شخصیت، در زمینه فقه تربیتی 40 جلد کتاب منظم داشته باشد. حالا افراد دیگری هم هستند. پس این موردر مشاوره های تربیتی هستند که اگر حالا خودتون یا ایرانیان خارج از کشور خواستند، بفرمایید ما اینها را یه آن دوستانی که تخصص مباحث تربیتی و مشاوره دارند وصل میکنیم بعضا هم پیش آمده که دوستان خارج از کشور از ما درخواست داشتند و ما بعضی از این مشاوران را به خارج از کشور اعزام کرده‌ایم رفته آنجا ولی نه به عنوان مُبلّغ ، بلکه رفته آنجا در مدت مثلا ده روز یک هفته یک ماه کلا مشاوره‌های تربیتی و خانوادگی داده. اجمالا آنطور که متوجه شدیم ایرانیان خارج از کشور در این عرصه یعنی در مباحث تربیتی و خانوادگی چالش‌های نسبتا زیادی دارند. روابط خانوادگی بین زن و شوهر با فرزندان با اطرافیان، که خب این هم یک نکته است. نکته دیگر در مورد مبلغین زبان دان ما هست جون ایرانیان خارج از کشور مخصوصا بچه‌هایشان، فارسی‌شان خیلی خوب نیست، در واقع فارسی شنیدن‌شان خوب است و می‌فهمند ولی نمی‌توانند بخوانند یا راحت صحبت کنند مثل ما که مثلا انگلیسی می‌خواهیم بخوانیم خیلی سرعت زیادی نداریم، اینها به خاطر اینکه مدارس آنجا رفته‌اند فقط می‌تواند فارسی بشنود و کمی صحبت بکند ولی نمی‌تواند فارسی را بخواند لذا کتاب‌های ما برای اینها قابل استفاده نیست. حالا در این زمینه هم مبلغین زبان دان ما ما چه برای ایرانیان خارج از کشور یا فرا تر از آن برای شیعیان با برای مسلمانان کشورهای دیگه هم میتوانند کمک کنند. مثلا الان یک سری از طلبه های زبان دان ما در قم، در فضای مجازی یک برنامه ای برای شیعیان استرالیا انجام دادند که چند تا خانواده‌ی شیعه و غیر ایرانی آنجا، دارن به آنها قرآن آموزش میدهند.

یک عرصه دیگر مباحث ویژه کار کودک و نوجوان هست که به شکل خاص، یه تعدادی از طلبه ها به شکل تخصصی در این عرصه‌ها کار کردند تجارب‌شان بد نیست و در این زمینه هم چه در قالب کتاب‌ها و چه محتواها، می‌توانیم همکاری‌هایی داشته باشیم.

من به همین مقدار بسنده میکنم، کلیت عرض حقیر این بود که در مباحث دینی و اندیشه‌ای اگر نکته‌ای، سوالی و یا دغدغه‌ای باشد، وظیفه‌ی ما هست که کمک بکنیم. هرچقدر ظرفیت داشته باشیم بدون منت تقدیم میکنیم آن مقداری هم که نداریم بالاخره میرویم فکر میکنیم که آن را تولید کنیم.

توفیقی بود که در خدمت شما باشیم

خیلی ممنون، والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته